Geweten

Image by oddsock via Flickr

Image by Wolfgang Staudt via Flickr

Vannacht lag ik weer eens wakker te liggen, en wat doe je dan? Juist, je gedachten laten rondzwerven over alles en nog wat. Hoe kom je dan bij een of ander onderwerp? Da'k het begot niet en weet... Zomaar...
En zo kwam ik ook op "Het Geweten"
een zwaar onderwerp, waar je veel kunt over denken. Eigenlijk dacht ik op dat moment aan onze nieuwste Belgische seriemoordenaar, en zijn geweten, maar daar bleef het niet bij...
In onze (katholieke) schooltijd, leerden wij dat het geweten een altijd tegenwoordig knagend ding was, die zodra wij iets verkeerds deden, bleef knagen en knagen, tot wij ons daarvan verlosten door de biecht en de bijhorende penitentie...
Dus ik gaf een klasgenoot een fikse rammeling, ging biechten, bad mijn 5 onze Vaders en 5 weesgegroetjes en alles was weer OK...
Maar nee, zo werkte het niet, want die klasgenoot vroeg zich niet af of ik dat wel gebiecht had, en of ik wel voldoende penitentie had gedaan...Die hoopte mij dat ooit op een of andere manier terug te lappen. Mijn geweten mocht dan al wat gezuiverd zijn, het zijne broedde nog steeds wraakgevoelens... Logisch, want mijn biecht en bijhorende penitentie gaf hem weinig soelaas.

We zien dit in een groter perspectief, als de moordenaar van een persoon na een straftijd in het gevang, terug op de straat verschijnt: de verwanten van het slachtoffer voelen zich daar helemaal niet gelukkig mee, want zij zijn hun verwant helemaal kwijt, voor altijd en eeuwig, en de moordenaar loopt al weer vrolijk rond...

Het kan best zijn dat die moordenaar echt het gevoel heeft dat hij zijn straf heeft uitgezeten, dat hij nu op een nieuwe lei kan starten, maar de andere partij voelt dat niet zo aan.

Geweten heeft dus op zijn minst al meerdere kanten, het geweten van de dader tegenover het geweten van het slachtoffer...

En laat ons nu zelfs bij de klassieke benadering blijven, en alleen over het geweten van de dader praten... dan nog zien we dingen die we niet echt kunnen vatten, laat staan begrijpen. Neem nu die seriemoordenaar, men toont beelden van hem op feestjes, waar hij lachend en minzaam rondloopt, terwijl we allemaal weten dat hij dan al moorden heeft begaan... En dan denken we: die man heeft geen geweten.

Wellicht heeft hij dat wel, maar ofwel lukt hij er in dat geweten het zwijgen op te leggen, of wel, (waarschijnlijker) is zijn geweten niet wat wij onder geweten verstaan. Ziet hij die moorden niet als verkeerde zaken. Ik denk hier aan de Maffia, waar de boss zo maar andere mensen tot de dood veroordeelt, en ondertussen een heerlijk leven leidt, zelfs met inachtneming van een goed profiel, met het uiterlijk van jovialiteit en zelfs al goede werken doende... Ook dat geweten is niet passend in ons beeld van "Het Geweten"...

Met andere woorden, geweten is een strikt persoonlijke interpretatie van wat je voor jezelf "rechtvaardig" noemt. Als ik een boom van een vent ben, dan vind ik het logisch dat al de kleintjes mij gehoorzamen. Mijn geweten ziet daar geen graten in, dat is gewoon een lichamelijke realiteit, die met mij mee opgegroeid is, en hoe sterker ik was, hoe logischer ik de onderdanigheid van de anderen vind en vond. En het komt geen moment bij mij, als Goliath, op, dat die anderen dat ervaren als onderdrukking, als onrechtvaardig.

Ik denk dat het geweten van een seriemoordenaar eigenlijk op een vergelijkbare manier gedeformeerd is geraakt... Want een gedeelte van ons geweten bestaat goed bekeken uit een schrik voor straf (Godsdienstig bang voor de Goddelijke straf, lijfelijk bang om betrapt te worden en een lijfstraf te krijgen). Als je een moord doet, en die blijft onbestraft, sterker nog, je blijft gewoon volledig buiten schot, dan valt beetje bij beetje dat belangrijke onderdeel van je geweten - schrik voor de straf - weg... en is het steeds makkelijker en makkelijker om je geweten het zwijgen op te leggen.

En zo kwam ik bij de "moderne" opvoeding, waar straffen uit den boze zijn...
Is het dan niet zo, dat je op zijn minst één element van "Het Geweten" al bij voorbaat uitschakelt? Ik ga geen oordeel vormen over die moderne manier van opvoeden, maar ik heb er vragen bij. Laat het dan zo zijn, dat straf niet de juiste manier is om op te voeden, het is wel een element om de overtredingen te vermijden. Het is wel een element om het geweten in een bepaalde richting te dwingen.

Als ik niet de ideale opvoeder ben (en wie is dat wel?), ontneem je me, met het verbieden van straf dan niet op zijn minst van een element om alsnog de fouten te corrigeren, door mij het recht op straffen te ontzeggen?

En een van de alternatieven die mij resten, is het straffen op een "geestelijke" manier, een manier die geen sporen nalaat. Geen uiterlijke sporen, want is het niet zo, dat geestelijke straffen veel diepere littekens slaan dan een pak rammel? Sleep je opgedane complexen niet heel je leven met je mee, terwijl een rammeling na een uurtje verdwenen is ?

Want dat is wat nu veelal aan het gebeuren is! Het ideaal zou inderdaad zijn, dat er geen straffen moeten worden gegeven, maar hoe kun je verwachten dat een generatie die opgegroeid is in een regime van lijfelijke bestraffingen, voor zijn eigen nakomelingen plots een heel ander, een onbekende manier van opvoeden gebruikt ? ... Niet zo simpel, zodat we nu, stilaan de vruchten zien van die "nieuwe" manier van opvoeden, mensen die ofwel gekraakt zijn door geestelijke vernederingen en gecomplexeerd door het leven gaan, of mensen die geen ingebouwde remmen meer hebben, en die het leuk vinden iemand in elkaar te rammen en er met een groepje op te stampen tot het slachtoffer blijft liggen...

Nee, geef mij dan maar weer de dreiging met de hel, en de wetenschap dat ik, als ik iets verkeerd doe, ik een straf krijg... Zo ben ik groot geworden, en als ik al complexen heb, dan komen die niet van die opvoeding, maar veeleer van een latere episode in mijn leven, waar ik plots geestelijk gekraakt werd...een soort pijniging die ik alleen kende uit kleine ervaringen, die niet echt mijn leven beïnvloedden... Zoals "je zingt vals", je alleen wat zanggenot ontzegt in je verdere leven, maar niet veel meer dan dat...

Nee, ik denk, met grote vrees, dat we verkeerd bezig zijn. Dat we misschien nog wel mensen vormen, maar dan mensen zonder of met een heel weinig ontwikkeld geweten. We groeien misschien meer dan vroeger complexloos op, maar dan omdat we geen geweten meer hebben, dan heb je überhaupt ook geen complexen... En dan komen die blanco-mensjes in de grote wereld, waar ze voor iedere misstap geestelijk gestraft worden, afgedankt, werkloos, armoe...

Ik opteer toch voor de manier waarvan we de vruchten kennen, in al hun onvolmaaktheid, maar het zijn vruchten...nu krijgen we mensen die geen vrucht voortbrengen omdat ze geen voedingsbodem hebben...buiten sensaties, sterke emoties en genotzucht zonder meer...

tot de volgende ?